House of Creations

Throwback naar de wereldpremière van Beyond exact 1 week geleden, en het bevrijdende gevoel dat voorbij alle twijfels, al het werk en alle spanning die deel uitmaken van een creatief proces een nieuw stuk is ontstaan dat orkest, dirigent, publiek en componist volledig in vervoering wist te brengen.  

En plots worden papieren noten klanken: impressies van de tweede orkestlezing van Beyond.

Over een week gaat Beyond, het concerto voor orkest van Harold Noben in wereldpremière. Hoe kijkt de componist naar zijn voltooide partituur? En hoe is die geëvolueerd sinds zijn werksessies met de solisten van ons orkest?

"Over het geheel genomen is de uiteindelijke vorm van het stuk niet veel veranderd ten opzichte van het oorspronkelijke ontwerp, maar wel binnen de verschillende onderdelen en de manier waarop ze uitgewerkt worden. Veel ligt aan het feit dat een compositie een reis is, en dat er altijd een moment komt dat het werk zelf de componist leidt en hem vertelt - als hij het wil horen - welke ideeën zullen werken en welke niet, en dat hij zich aan de hand moet laten nemen om andere mogelijkheden te verkennen dan die welke aanvankelijk gepland waren. Deze verschillen kwamen ook voort uit mijn ontmoeting met de solisten. Door met hen te werken kon ik beter inschatten wat al dan niet relevant zou zijn voor het stuk, en ook voor hun partijen. Ik heb dus geprobeerd om mijn wensen in overeenstemming te brengen met de solisten, het stuk en mijn ideeën."

 Volg Harold Noben tijdens een workshop met drie van onze musici, terwijl hij het volledige expressieve palet van hun instrumenten verkent. Benieuwd naar het eindresultaat? Al over enkele weken brengt muziekdirecteur Alain Altinoglu de wereldpremière van Beyond, zijn concerto voor het Muntorkest.

Van schetsboek tot pupiter

Van de handgeschreven notities op papier tot de uitgegeven partituur op de lessenaars van onze muzikanten: welke etappes legt een nieuw symfonisch werk vandaag af? We vroegen het gingen het na voor onze eerstkomende creatie, Beyond, en stelden de vraag aan componist Harold Noben.

"Mijn schetsboek blijft een onmisbaar werkinstrument bij het schrijven van bepaalde passages die ik niet rechtstreeks op de computer kan verwerken. Ik grijp er dus graag naar terug. Dat neemt niet weg dat ik voornamelijk werk met een digitaal pianoklavier, waarbij ik alles invoer via een muzieknotatieprogramma, meer bepaald Finale. 

Op mijn computerpartituur staan ook extra "kladblaadjes" waarop ik ideeën en verschillende werkversies van die ideeën noteer om ze op de juiste plaats in de muziek samen te brengen (wat met een schetsboek moeilijker lukt), en waardoor ik dus een totaalbeeld van het resultaat op de partituur kan krijgen.

Is de compositie zo goed als af, dan voeg ik alles zelf nog eens in in een ander bestand, met de partij voor de dirigent gescheiden van die voor de aparte instrumenten. Dat geeft me nog eens de tijd voor een extra herlezing en correctieronde. Idealiter is het altijd verstandig om, als het geheel af is, ook een vriend of collega met een frisse blik door de partituur te laten gaan. Die halen er altijd wel nog enkele tikfoutjes of andere details uit die je zelf niet meer ziet omdat je er wekenlang met je neus hebt op gezeten. Bij gebrek aan tijd komt dit er niet altijd van, want 'een componist met vertraging' is voor de meesten van ons een pleonasme (lacht) en het materiaal moet dan nog naar de muziekbibliotheek, die de partituren op haar beurt moet doorgeven aan de musici. In de eerste plaats aan de verschillende lessenaaraanvoerders die verantwoordelijk zijn voor de coördinatie van alle muzikale bewegingen (zoals de strijkersinzetten) en uiteraard aan de dirigent de tijd moet hebben om zich met de partituur vertrouwd te maken voordat de eerste repetities plaatsvinden.

De kalligrafie achter de muziek

De manuscripten van Beyond door componist Harold Noben.

Het stuk heeft zijn titel gekregen: Beyond.

Harold Noben

"Ik kies mijn titels vaak in het Engels. Misschien omdat ze overal begrepen worden, maar hier specifiek ook omdat het Franse equivalent 'au-delà' een dubbele betekenis heeft die helemaal niet bij het stuk past. Het woord 'beyond' drukt eenvoudig het idee uit dat je ergens doorheen, ergens voorbij moet om te ontdekken wat erachter ligt. En dat idee zit ook in deze compositie vervat. Het idee dat je soms iets onder ogen moet zien, de confrontatie met jezelf en je angsten moet aangaan om verder te kunnen. Een beetje zoals een klein kind dat op het punt staat in het water te springen, maar niet durft. Het moet door zijn paniek heen om uiteindelijk zowel de sensatie van het water te ontdekken, als de vreugde dat het zijn angsten heeft kunnen overwinnen. Elke leeftijd kent dat soort ervaringen; ze kunnen in ieder van ons op duizend verschillende manieren resoneren. Daarom hield ik het bij één woord. Eerst wilde ik een langere titel, maar dat zou te expliciet en reductief zijn geweest. Het lijkt mij beter dat iedereen het stuk op zijn eigen manier en volgens zijn eigen ervaringen kan percipiëren."

Denk ‘componeren’ en heel wat mensen zien een man of een vrouw voor zich die, helemaal alleen, in de stilte van een werkkamer, noten krabbelt op grote vellen muziekpapier, of hoogstens even opstaat om iets uit te proberen aan de piano. Voor heel wat muziekwerken, en zeker ‘concerti’, is het creatieproces echter een pak minder solitair. Ook Harold Noben schrijft zijn nieuwe compositie niet ver weg van de muzikanten die ze zullen uitvoeren. Hij sprak in de Munt af met enkele solisten van ons orkest – harpiste Agnès Clément, klarinetist Antonio Capolupo, trompettist Rudy Moercant en percussionist Pieter Mellaerts – om samen de mogelijkheden van hun instrumenten te verkennen. Enkele impressies.

“Deze opdracht is de laatste schakel in een keten van mirakels.” (vervolg). We schrijven 1 september van het coronajaar 2020. De Munt maakt na maanden lockdown zijn herschikte najaarsprogrammering bekend. De eerste opera waarvoor er in de Grote Zaal terug publiek mag plaatsnemen? À l’extrême bord du monde, Harold Nobens kameropera over de laatste dagen van schrijver Stefan Zweig en zijn vrouw Lotte, net voor hun zelfmoord in Petrópolis, Brazilië. Waar de planning van een operahuis normaal voor jaren ver vastligt, krijgt dit stuk nu onverwacht de kans om in de Munt in wereldpremière te gaan. De komst van het pianokwartet hangt aan een zijden draadje, in slechts enkele weken moet een semiscenische regie uitgewerkt worden en het aantal repetitiedagen in de Munt zijn erg beperkt. Maar om het met Leonard Bernstein te zeggen: “To achieve great things, two things are needed: a plan, and not quite enough time.” De creatie op 4 oktober is zo’n succes dat Peter de Caluwe prompt bij de componist aanklopt voor een nieuwe symfonische creatie…

Deze opdracht is de laatste schakel in een keten van mirakels.

Componist Harold Noben, dan al auteur van verschillende instrumentale werken, kandideert in 2018 voor een project rond hedendaagse creatie van de Muziekkapel Koningin Elisabeth. Onder auspiciën van mentor-componist Benoît Mernier krijgt hij er de kans om voor het eerst een werk voor de menselijke stem te schrijven. Wat aanvankelijk een bescheiden project had moeten worden, neemt door een samenspel van toeval, geluk en ondernemingslust uiteindelijk de vorm aan van een heuse kameropera voor mezzosopraan, tenor en pianokwartet: À l’extrême bord du monde. Deze video volgt Harold Noben tijdens werksessies met zangers en muzikanten van de Muziekkapel.